مێژووی سەرهەڵدانی چیمەنتۆ
چەمکی بەکارهێنانی کەرەستەی بەستنەوە بۆ دروستکردن و بەستنەوەی پێکهاتەکانی بیناسازی مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ هەزاران ساڵ لەمەوبەر. بەڵگە مێژووییەکان دەریدەخەن کە میسرییە کۆنەکان، زیاتر لە ٣٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر، تێکەڵەی جپس و خۆڵەمێشی گڕکان و لیمۆیان بەکارهێناوە بۆ دروستکردنی هەرەم و پەرستگا. لەم تێکەڵانەدا ئاو وەک چالاککەرێک کاری دەکرد و چەسپاوی دروست دەکرد.
لە ڕۆمای کۆن ئەندازیاران توانیان هاوەنێکی زۆر بەهێز دروست بکەن بە تێکەڵکردنی لیمۆی سووتاو لەگەڵ خۆڵەمێشی گڕکان کە بە پۆزۆلان ناسراوە. تەنانەت ئەم هاوەنە لە پێکهاتە ئاوییەکانی وەک بەندەر و کەناڵەکاندا بەرگەی گرت. ئەم تێکەڵەیە ئیلهامبەخش بوو بۆ پەرەپێدانی چیمەنتۆی مۆدێرن.
دوای ڕووخانی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی، بەکارهێنانی بەربڵاوی ئەم جۆرە هاوەنانە کەمیکرد، بەڵام بەدرێژایی سەدەکانی ناوەڕاست، لیمۆ و جپس وەک کەرەستەی سەرەکی لە پرۆژە تەلارسازییە گەورەکانی وەک کڵێسا و قەڵادا مانەوە.
لە سەدەی ١٨دا، لەگەڵ پێشکەوتنی کیمیا و ئەندازیاری، توێژەرانی ئەوروپی دەستیان کرد بە تاقیکردنەوە لەسەر تێکەڵەی نوێی لیمۆ و گڵ و کانزاکان. خاڵی وەرچەرخانێک لە ساڵی ١٨٢٤ هات، کاتێک جۆزێف ئاسپدین ، خشتکێشێک لە شاری لیدز لە ئینگلتەرا، پاتێنتێکی پرۆسەی بەرهەمهێنانی مادەیەکی زۆر چەسپاوی بەدەستهێنا. ناوی بەرهەمەکەی ناوە "چیمەنتۆی پۆرتلاند" چونکە ڕەنگ و پێکهاتەکەی لە بەردی بیناسازی دوورگەی پۆرتلاند لە باشووری ئینگلتەرا دەچوو.
دواتر ویلیام ئاسپدین کوڕەکەی پلەی گەرمی بەرزتری تەقاندنی بەکارهێنا، لە ئەنجامدا کلینکەر و چیمەنتۆی کوالیتی باشتر بەرهەم هێنا. لەو کاتەوە تەکنەلۆژیای بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ بەردەوام پێشکەوتنی بەخۆیەوە بینیوە؛ بە هاتنی کورەی سووڕاوە و میڵە پێشکەوتووەکان و کۆنترۆڵی وردی کیمیایی، ئەم پیشەسازییە بووەتە بەردی بناغەی گەشەسەندنی شار و مەدەنی جیهانی.
جۆرەکانی چیمەنتۆ
چیمەنتۆکان بەپێی پێکهاتەی کیمیایی و تایبەتمەندییە فیزیاییەکانیان پۆلێن دەکرێن:
چیمەنتۆی ئاسایی پۆرتلاند (OPC)
ئەمە باوترین و بە شێوەیەکی بەرفراوانترین جۆری چیمەنتۆیە لەسەر ئاستی جیهان. ڕەنگێکی خۆڵەمێشی-سەوزی هەیە و لە کلینکەر دروستکراوە لەگەڵ بڕێکی کەم لە جپس.
تایبتمەندیەکان :
- کاتی ڕێکخستنی ستاندارد (نە زۆر خێرا و نە زۆر خاو)
- هێزی میکانیکی بەرز دوای ٢٨ ڕۆژ
- نرخێکی گونجاو و بەردەستبوونی ئاسان
داواکاری :
پڕۆژەی بیناسازی گشتی، بەرهەمهێنانی کۆنکرێتی بەهێز، هاوەنی بیناسازی، گچکەکردن، و دروستکردنی پێکهاتەی پێش دروستکراو.
چیمەنتۆی ڕەقبوونەوەی خێرا
ئەم چیمەنتۆیە ئەندازیاری کراوە بۆ ئەوەی لە ماوەیەکی کورتدا بگاتە هێزێکی بەرز. بەرهەمهێنانی بریتییە لە وردکردنی وردتر و بەکارهێنانی کلینکەر بە پێکهاتەیەکی کیمیایی تایبەت.
تایبتمەندیەکان :
- هێزی ٣ ڕۆژە بەدەست دەهێنێت کە یەکسانە بە هێزی ٧ ڕۆژی چیمەنتۆی ئاسایی
- کاتەکانی لابردنی فۆرم وۆرک کەم دەکاتەوە و بیناسازی خێراتر دەکات
داواکاری :
ئەو پڕۆژانەی کە وادەی توندیان هەیە، چاککردنەوەی بەپەلە، دروستکردنی ڕێگاوبان، و پێکهاتەکان کە پێویستیان بە بەکارهێنانی خێرا هەیە.
چیمەنتۆی بەرگری لە سەلفات
ئەم چیمەنتۆیە بڕێکی کەمتر لە ترایکالسیۆم ئەلومینات لەخۆدەگرێت، ئەمەش وایکردووە بەرگرییەکی زۆری هەبێت لە بەرامبەر هێرشی ئایۆنەکانی سەلفات.
تایبتمەندیەکان :
- مانەوەی بەرز لە ژینگە دەوڵەمەندەکان بە سەلفات (وەک خاکی خوێ یان ئاوی دەریا)
- کەمبوونەوەی درز لە کارلێکەکانی سەلفات
داواکاری :
دروستکردنی بەندەر و پردی کەنار دەریا و بەنداو و پێکهاتەکانی بەرکەوتەی خاکی پڕ لە سەلفات.
چیمەنتۆی سپی
لە ڕووی کیمیاییەوە هاوشێوەی چیمەنتۆی ئاسایی پۆرتلاند، بەڵام لە کەرەستەی خاوتر بەرهەم هێنراوە بەبێ ئۆکسیدی ئاسن بۆیە ڕەنگەکەی بە سپی دەمێنێتەوە.
تایبتمەندیەکان :
- ڕەنگی سپی پاک
- دەتوانرێت لەگەڵ ڕەنگە کانزاییەکان تێکەڵ بکرێت بۆ دروستکردنی چیمەنتۆی ڕەنگاوڕەنگ
داواکاری :
کاری دیکۆرات و ڕووکاری بینا و زەوی دیزاینەر و پەیکەرسازی.
چیمەنتۆی تێکەڵاو
ئەمە تێکەڵەیەک لە چیمەنتۆی پۆرتلاند لەگەڵ کانزاکانی پۆزۆلانیک، شلەی کورەی گەورە، یان خۆڵەمێشی فڕیو.
تایبتمەندیەکان :
- گەرمی کەمکردنەوەی ئاودان
- مانەوەی زیاتر لە بەرامبەر هێرشی کیمیایی
- کەمتر بەکارهێنانی وزە لە بەرهەمهێنان و ژینگەدۆستانە
داواکاری :
پڕۆژەی گەورەی وەک بەنداو و تونێل و بناغەی گەورە و پێکهاتەی ژێر ئاو.
پرۆسەی بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ
بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ پرۆسەیەکی ورد و فرە قۆناغییە کە پێویستی بە کۆنترۆڵکردنی توندی پلەی گەرمی و هەڵبژاردنی ماددە و کوالیتی بەرهەم هەیە. هەنگاوە سەرەکییەکان بریتین لە:
دەرهێنانی کەرەستەی خاو
کەرەستەی سەرەکی سەرەکی بریتین لە بەردی لیمۆ (کاربۆناتی کالیسیۆم)، گڵ و سیلیکا. ئەمانە لە کانگاکانەوە دەرهێنراون و دەگوازرێنەوە بۆ کارگەکە. کوالیتی و پێکهاتەی کیمیایی کەرەستەی خاو ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە تایبەتمەندییەکانی چیمەنتۆدا.
وردکردن و وردکردن
دوای دەرهێنان، کەرەستە خاوەکان ورد دەکرێن بۆ پارچەی بچووکتر و پاشان لە میڵەکانی تایبەتدا ورد دەکرێن بۆ ئەوەی تۆزێکی یەکسان بەرهەم بهێنرێت. ئەم تۆزە خاوە پێی دەوترێت "خۆراکی کورە" یان ژەمی خاو .
پێش گەرمکردنەوە
پێش ئەوەی بچێتە ناو کورەی سووڕاوە، خۆراکی کورەکە بە پێش گەرمکەرەوەیەکدا تێدەپەڕێت تا دەگاتە نزیکەی ٨٠٠ پلەی سەدی. ئەمەش وزە پاشەکەوت دەکات و کارایی باشتر دەکات.
تەقەکردن لە کورەی سووڕاوە
قۆناغی چارەنووسساز لە بەرهەمهێنانی چیمەنتۆدا تەقەکردنە لە کورەی سووڕاوەدا. پلەی گەرمی ناوەوەی دەگاتە دەوروبەری ١٤٥٠ پلەی سەدی. لەم بارودۆخانەدا کارلێکی کیمیایی لە نێوان لیمۆ، سیلیکا، ئەلومینا و ئۆکسیدی ئاسن ڕوودەدات و پێکهاتەی کلینکەر دروست دەکات.
کلینکەر کوڵنگ
کلینکەر، بەرهەمی ڕەق و شێوەی گوللەی لە کورەکەوە، بە خێرایی سارد دەکرێتەوە بۆ پلەی گەرمی نزمتر. ساردبوونەوەی خێرا کوالیتی و بەهێزی چیمەنتۆکە باشتر دەکات.
وردکردنی کۆتایی و زیادکردنی جپس
کلینکەری ساردکراوە، لەگەڵ بڕێکی کۆنترۆڵکراوی جپس (بۆ ڕێکخستنی کاتی جێگیربوون)، لە میڵی کۆتاییدا ورد دەکرێت. ئەو پاودەرەی کە لە ئەنجامدا دروست دەبێت چیمەنتۆی ئاسایی پۆرتلاندە، کە دواتر پاکەت دەکرێت و دەخرێتە بازاڕەوە.
تایبەتمەندی و سوودەکانی چیمەنتۆ
- لکاندنی بەرز بە کۆکراوە و کەرەستەی بیناسازی.
- هێزی میکانیکی باش لە بەرامبەر پاڵەپەستۆ و گرژی.
- مانەوەی بەرز لە بارودۆخی ژینگەیی جیاوازدا.
- نەرم و نیان لەگەڵ زیادکراوەکان بۆ باشترکردنی تایبەتمەندییەکانی.
بەکارهێنانی چیمەنتۆ
- بەرهەمهێنانی کۆنکرێتی سادە و بەهێزکراو.
- دروستکردنی هاوەن بۆ کاری بیناسازی و گچکە.
- بەرهەمهێنانی توخمەکانی پێش دروستکراو وەک بلۆک و کۆنتڕۆڵ و بۆری.
- بەکارهێنان لە پڕۆژەکانی ژێرخانی وەک پرد و بەنداو و تونێل.
تەحەددیات و ڕەچاوکردنی ژینگەیی
بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ یەکێکە لە سەرچاوە سەرەکییەکانی دەردانی دووەم ئۆکسیدی کاربۆن. بۆیە لێکۆڵینەوەی بەرفراوان لەسەر سووتەمەنی بەدیل، کەرەستەی پۆزۆلانی و تەکنەلۆژیای کەمکردنەوەی دەردانی گازی ژەهراوی لە ئارادایە. پەرەپێدانی چیمەنتۆی سەوز و بەکارهێنانی وزەی نوێبووەوە لە چارەسەرەکانی داهاتووی پیشەسازییە.
ئەنجام
چیمەنتۆ کەرەستەیەکی سەرەکییە لە پیشەسازی بیناسازیدا، بەبێ ئەو مادەیە زۆرێک لە پێکهاتەی مۆدێرن بوونیان نەدەبوو. پرۆسەی بەرهەمهێنانی، لە دەرهێنانی مادەی خاوەوە تا وردکردنی کۆتایی، پێویستی بە تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو و کۆنترۆڵکردنی توند هەیە. لە هەمان کاتدا پیشەسازی چیمەنتۆ دەبێت چارەسەری ئاستەنگە ژینگەییەکان بکات و بەرەو بەرهەمهێنانی بەردەوام هەنگاو بنێت.
