تێچووی بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ
بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ پرۆسەیەکی ئاڵۆز و وزە زۆرە و پێویستی بە ئامێری قورس و کەرەستەی خاو و هێزی کاری لێهاتوو هەیە. لە ئەنجامدا هەر گۆڕانکارییەک لە تێچووی ئەم کەرتەدا ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر نرخی بەرهەمی کۆتایی دەبێت. پێکهاتە سەرەکییەکانی تێچووی بەرهەمهێنان بریتین لە:
- کەرەستەی خاو
- بەردی لیمۆ : پێکهاتەی سەرەکی کلینکەر (پێکهاتەی سەرەکی چیمەنتۆ). هەڵاوسانی نرخی بەردی لیمۆ یان کەمی دەتوانێت کاریگەری لەسەر تێچووی بەرهەمهێنانی گشتی هەبێت.
- گڵ و بۆکسیت و کانزای ئاسن : ئەم ماددانە لە کاتی پرۆسەی ئاگرکردنەوەدا سیلیکا و ئەلومینا و ئۆکسیدی ئاسن دابین دەکەن.
- جپس : زیاد دەکرێت بۆ چیمەنتۆ بۆ کۆنترۆڵکردنی کاتی ڕێکخستن. هەروەها گۆڕانکاری لە نرخی جپس بەشێک لە تێچوونەکە دەگۆڕێت.
- ووزە
پیشەسازی چیمەنتۆ یەکێکە لە گەورەترین بەکارهێنەرانی وزە لە جیهاندا. کورەی چیمەنتۆ پێویستیان بە نزیکەی 1450 پلەی سەدی هەیە بۆ ئاگرکەوتنەوە لە کلینکەر، ئەمەش دەبێتە هۆی بەکارهێنانی زۆری غازی سروشتی، گازۆیل، یان خەڵوز. لە زۆرێک لە وڵاتان وزە 30-40 % تێچووی بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ پێکدەهێنێت . - گواستنەوە
گواستنەوەی کەرەستەی خاو لە کانێکەوە بۆ کارگەیەکی تر و ناردنی چیمەنتۆ بۆ بازاڕ بەشێکی بەرچاوە لە تێچووی گشتی، بەتایبەتی لە وڵاتە گەورەکاندا کە گواستنەوەی بار دەتوانێت بزوێنەرێکی سەرەکی بێت لە هەڵاوسانی نرخەکاندا.
دابینکردن و داواکاری بازاڕ
یاسای ئابووری سادەی دابینکردن و داواکاری یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی کاریگەری لەسەر نرخی چیمەنتۆ. کاتێک پڕۆژە گەورەکانی بیناسازی وەک دروستکردنی بەنداو، پەرەپێدانی هێڵی ئاسن، یان پلانی نیشتەجێبوونی نیشتمانی زیاد دەبن، خواست لەسەر چیمەنتۆ بە شێوەیەکی بەرچاو بەرز دەبێتەوە، ئەمەش نرخەکان بەرز دەکاتەوە. بە پێچەوانەوە پاشەکشە لە کەرتی بیناسازی و کەمبوونەوەی چالاکیی بیناسازی دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی خواست و دابەزینی ڕێژەیی نرخەکان.
هۆکارە سەرەکییەکانی ئەم بەشە بریتین لە:
- بوومەلەرزە یان پاشەکشەی بیناسازی ناوخۆیی : زیاتر پڕۆژەی بیناسازی بە واتای بەرزبوونەوەی خواست و نرخەکان دێت.
- هەناردەکردن : ئەو وڵاتانەی کە بەشێک لە بەرهەمی چیمەنتۆکەیان هەناردە دەکەن زۆرجار تووشی هەڵاوسانی نرخی ناوخۆیی دەبن لەگەڵ گۆڕانکاری لە سیاسەتی هەناردەکردندا. بۆ نموونە زیادبوونی هەناردەکردن بۆ وڵاتانی دراوسێ دەتوانێت دابینکردنی ناوخۆیی کەم بکاتەوە و نرخەکان بەرز بکاتەوە.
- کێبڕکێی بەرهەمهێنەر : لەو بازاڕانەی کە چەندین کارگەی گەورەیان هەیە، کێبڕکێ دەتوانێت نرخەکان جێگیر بکات. ئەگەر بازاڕ قۆرخ بکرێت، کەمتر بەرهەمهێنەر بە توندی نرخەکە کۆنتڕۆڵ دەکەن.
سیاسەت و یاساکانی حکومەت
بە لەبەرچاوگرتنی گرنگی چیمەنتۆ بۆ کەرتی نیشتەجێبوون و ئابوورییە نیشتمانییەکان، بەزۆری حکومەتەکان ڕۆڵێکی چالاک لە بەڕێوەبردنی بازاڕدا دەگێڕن. کردەوەی جۆراوجۆری حکومەت دەتوانێت ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر نرخی چیمەنتۆ هەبێت.
- یارمەتییەکانی وزە : بەو پێیەی بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ وزەی زۆری دەوێت، هەر گۆڕانکارییەک لە یارمەتییەکانی سووتەمەنی (وەک غاز یان کارەبا) ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر نرخی کۆتایی دەبێت. لابردنی یارمەتییەکان بەزۆری دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی چیمەنتۆ.
- باجی هەناردەکردن و هاوردەکردن : لەو وڵاتانەی کە هەناردەکردنی چیمەنتۆیان هاوبەشە، سەپاندنی باج یان سنووردارکردن دەتوانێت دابینکردنی ناوخۆیی بەرز بکاتەوە و نرخەکان کەم بکاتەوە. بە پێچەوانەوە هەناردەکردنی ئازادکراو لەوانەیە ببێتە هۆی کەمیی ناوخۆیی و بەرزبوونەوەی نرخەکان.
- کۆنترۆڵکردنی نرخەکان : هەندێک لە حکومەتەکان بە فەرمان نرخی چیمەنتۆ دیاری دەکەن بۆ پشتگیریکردنی کەرتی نیشتەجێبوون. لە کاتێکدا ئەمە دەتوانێت لە کورتخایەندا یارمەتیدەر بێت، بەڵام ڕەنگە ببێتە هۆی کەمبوونەوەی وەبەرهێنان و کەمیی دابینکردن لە درێژخایەندا.
شوێنی جوگرافی و تێچووی گواستنەوە
چیمەنتۆ کاڵایەکە کە کێشی قورس و بەهای زیادکراوی تاڕادەیەک کەم بەو مانایەیە کە زیاتر لە 30 %ی نرخی کۆتایی پەیوەستە بە تێچووی گواستنەوە . بە پێچەوانەی بەرهەمە پۆڵا یان پترۆکیمیاییەکان کە بەهای هەناردەکردنیان بەرزە، زۆرجار گواستنەوەی چیمەنتۆ بۆ مەودای دوور کاریگەری تێچوون نییە. بۆیە شوێنی کارگە و نزیکیی لە بازاڕی بەکاربەر هۆکاری سەرەکین بۆ دیاریکردنی نرخ.
- ئێران : بەهۆی قەبارەی وڵاتەوە کارگەی چیمەنتۆ بە شێوەیەکی ئاسایی لە نزیک کانەکانی بەردی لیمۆ و گڵ دروست دەکرێن. بەڵام زۆرێک لە کارگەکان دوور لە ناوەندە سەرەکییەکانی بەکاربردن وەک تاران یان شارە گەورەکانی کەنار دەریاکان هەڵکەوتوون. ئەم دوورییە وا دەکات چیمەنتۆ لە بازاڕەکانی وەک بەندەر عەباس یان کیش بە بەراورد بە ئیسفەهان یان قوم گرانتر بێت.
- ڕوسیا : بەهۆی خاکە فراوانەکەی و کەشوهەوای سەختی، گواستنەوەی چیمەنتۆ بۆ ناوچەکانی باکور و سیبیریا تەحەددایەکی گەورەیە. خراپی ژێرخانی ڕێگاوبان و زستانی درێژ دەتوانێت مانای ئەوە بێت کە گواستنەوە لە هەندێک ناوچەدا 40%ی نرخی کۆتایی پێکبهێنێت.
- تورکیا : بەهۆی پێگەی ستراتیژی و گەیشتن بە بەندەرەکانی ئیجە و دەریای ناوەڕاست، تورکیا بەشێکی زۆری چیمەنتۆکەی هەناردەی ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکات. کەمی تێچووی کەشتیوانی دەریایی وا دەکات چیمەنتۆی تورکی لە بازاڕەکانی هەناردەکردندا ڕکابەری زیاتر بکات لە چیمەنتۆی ئێرانی یان ڕووسیا.
لە ئەنجامدا دەستڕاگەیشتن بە ڕێگاوبان و هێڵی ئاسن و ڕێگا دەریاییەکان یەکلاکەرەوەیە بۆ دیاریکردنی نرخ. ئەو وڵاتانەی کە شوێنی جوگرافیای باش و تۆڕی گواستنەوەی بەرفراوانیان هەیە (وەک تورکیا) دەتوانن چیمەنتۆی هەرزانتر و کوالیتی بەرزتر لە ئاستی جیهانیدا پێشکەش بکەن، لە کاتێکدا ئەوانەی کێشەی ژێرخانییان هەیە (وەک ئێران و ڕووسیا) ڕووبەڕووی تێچووی گەیاندنی زیاتر دەبنەوە.
هەڵاوسانی دراو و کاریگەری لەسەر بازاڕی جیهانی
هەرچەندە پێدەچێت چیمەنتۆ بەرهەمێکی ناوخۆیی بێت، بەڵام زۆر وابەستەی نرخی ئاڵوگۆڕ و بارودۆخی جیهانییە . سێ لایەنی سەرەکی بریتین لە:
- هاوردەکردنی ئامێر و پارچە
- ئێران.
- ڕووسیا: دوای سزاکان، ڕووسیا ئامێری پیشەسازی چیمەنتۆی زیاتری لە چین و هیندستانەوە وەرگرت، لەگەڵ پارەدان بە دراوی بەدیل (یوان و ڕوپیە)، ئەمەش تێچووی زیاتری کرد.
- تورکیا: بەهۆی پێشکەوتنی پیشەسازی ناوخۆیی، هاوردەکردنی کەمتر پێویستە، بەڵام هەڵاوسانی یۆرۆ هێشتا ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر نرخی ئامێرەکان هەیە.
- هەناردە و نرخی ئاڵوگۆڕ
- ئێران.
- ڕوسیا: دابەزینی بەهای ڕوبڵ هەناردەکردنی بۆ ئاسیای ناوەڕاست سەرنجڕاکێشتر کرد، ئەمەش بووە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی ناوخۆیی بۆ بەکاربەران.
- تورکیا: وەک ئەندامێکی یەکێتی گومرگی لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا، یۆرۆ دراوی سەرەکی هەناردەکردنە. بەهێزبوونی دۆلار بەرامبەر لیرە وایکردووە هەناردەکردن بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست قازانجێکی زیاتری بۆ بەرهەمهێنەرانی تورکیا هەبێت.
- پێشبڕکێی جیهانی
- لەسەر ئاستی جیهانی تورکیا یەکێکە لە گەورەترین هەناردەکارانی چیمەنتۆ و ئێران و ڕووسیا بە شێوەیەکی سەرەکی وڵاتانی دراوسێ دابین دەکەن.
- هەر گۆڕانکارییەک لە دراودا ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر نرخی کۆتایی چیمەنتۆ دەبێت. بۆ نموونە لە ساڵی ٢٠٢٣دا دابەزینی بەهای لیرە وایکرد چیمەنتۆی تورکی لە عێراق هەرزانتر لە چیمەنتۆی ئێران بفرۆشرێت، ئەمەش وایکرد ئێران بەشێک لە بازاڕە تەقلیدییەکەی لەدەست بدات.
دەرەنجام: هەردوو شوێنی جوگرافی و ژێرخانی گواستنەوە و هەڵاوسانی دراو و بارودۆخی جیهانی ڕۆڵی سەرەکی دەگێڕن لە دیاریکردنی نرخی چیمەنتۆ، لەگەڵ پلەی جیاوازی کاریگەری لە هەر وڵاتێکدا.
کوالیتی چیمەنتۆ و ستانداردەکانی بەرهەمهێنان
هۆکارێکی سەرەکی لە نرخی چیمەنتۆدا کوالیتی بەرهەمهێنان و پابەندبوونە بە ستانداردە نیشتمانی و نێودەوڵەتییەکان . کەرەستەی خاو کوالیتی بەرزتر و پرۆسەی وردتر تێچووی بەرهەمهێنان بەرز دەکاتەوە، بەڵام بەرهەمی کۆتایی بە هێز و مانەوەی زیاترەوە دەگەیەنێت.
- ئێران : زۆربەی کارگەکان ستانداردی نیشتمانی ئێران پەیڕەو دەکەن، بەڵام جیاوازی کوالیتی بەرچاو لە نێوان کارگەکاندا هەیە. هەندێک لە کارگە کۆنەکان یان ئەوانەی کەمتر کۆنترۆڵی کوالیتییان هەیە چیمەنتۆی بەهێزی کەمتر و هەرزانتر بەرهەم دەهێنن. لە بەرامبەردا کارگە مۆدێرنەکانی وەک چیمەنتۆی سێپاهان یان چیمەنتۆی تاران بەرهەمی کوالیتی بەرزتر و گرانتر پێشکەش دەکەن.
- ڕووسیا : دوای سزاکان، هەندێک کارگەکان هەنگاویان ناوە بۆ بەرهەمهێنانی چیمەنتۆی هەرزانتر و کوالیتی نزمتر، بەڵام پڕۆژە گەورەکانی حکومەت (بۆ نموونە بیناسازی لە مۆسکۆ یان پڕۆژەکانی وزە) هێشتا پێویستیان بە چیمەنتۆی ستانداردی بەرز هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی جیاوازییەکی بەرچاو لە نرخەکاندا لە بازاڕی ناوخۆدا.
- تورکیا : بۆ هەناردەکردنی فراوان پێویستە تورکیا پابەندی ستانداردەکانی یەکێتی ئەوروپا بێت. کوالیتی چیمەنتۆی تورکی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا دانپێدانراوە و زۆرجار لە تێکڕای ناوچەیی بەرزترە. ئەمەش ڕێگە بە تورکیا دەدات تەنانەت بە کەمێک بەرزبوونەوەی نرخەکانیشەوە لە ڕکابەری جیهانیدا بمێنێتەوە.
داواکاری وەرزی و بارودۆخی بازاڕی ناوخۆیی
وەک زۆرێک لە کەرەستەی بیناسازی، چیمەنتۆ داواکاری وەرزی ئەزموون دەکات , کاریگەری لەسەر هەردوو بازاڕی ناوخۆیی و هەناردەکردن.
- ئێران : لە ماوەی نیوەی یەکەمی ساڵدا (بەتایبەت بەهار و هاوین) چالاکیی بیناسازی بەرز دەبێتەوە و خواست لەسەر چیمەنتۆ زیاد دەکات و نرخی چیمەنتۆ بەرز دەبێتەوە. لە نیوەی دووەمدا بەتایبەت لە ناوچە ساردەکان خواست دادەبەزێت و نرخەکان کەمێک دادەبەزن.
- ڕووسیا : بەهۆی زستانە درێژ و ساردەکانەوە، ڕووسیا ساڵانە نزیکەی پێنج مانگ چالاکیی بیناسازی کەم دەبینێت. خواستی چیمەنتۆ لە هاویندا دەگاتە لوتکە (نرخەکانیش هەروا)، لە کاتێکدا زستان کەمبوونەوەی بەرهەمهێنان و تەنانەت سنووردارکردنی هەناردەکردنیشی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت.
- تورکیا : بەهۆی کەشوهەوای نەرمتر و جێگیری بازاڕی هەناردەکردن لە ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەڵاوسانی وەرزی تورکیا کەمتر بەرچاوە. هەناردەکردنی بەردەوام بازاڕی چیمەنتۆ بە تاڕادەیەک سەقامگیر دەهێڵێتەوە تەنانەت لە مانگەکانی کەم خواستدا.
بۆیە نرخی چیمەنتۆ تەنها پشت بە بەرهەمهێنان و کەرەستەی خاو نابەستێت، بەڵکو بەندە بە کاتی کڕینیشەوە . بۆ نموونە چیمەنتۆی کڕدراو لە ئێران لە مانگەکانی ژانویە و بەفرانبار بە شێوەیەکی ئاسایی نرخی کەمترە لە مانگەکانی حوزەیران و تەمموز.
سیاسەتەکانی حکومەت و ڕۆڵی یارمەتییەکان
لە زۆرێک لە وڵاتان نرخی چیمەنتۆ تەنیا لە لایەن بازاڕی ئازادەوە دیاری ناکرێت؛ حکومەتەکان ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوە دەگێڕن لە ڕێگەی باج، باجی هەناردەکردن و یارمەتییەکانی وزەوە- هەموو ئەمانە دەتوانن نرخی کۆتایی بە شێوەیەکی بەرچاو بگۆڕن.
- ئێران : بەهۆی گرنگی چیمەنتۆ لە بیناسازی و نیشتەجێکردندا، حکومەت یارمەتی وزە و سووتەمەنی دەدات بە کارگەکان. ئەمەش وایکردووە چیمەنتۆی ئێران لە هەرزانترین چینەکانی ناوچەکە بێت. بەڵام ئەم یارمەتییانە هەندێک جار دەتوانن شێواندنی بازاڕ و جیاوازی نرخ لە نێوان بازاڕی فەرمی و بازاڕی ئازاددا دروست بکەن.
- ڕووسیا : لە ساڵانی ڕابردوودا و لەبەردەم سزاکان، حکومەت سنووردارکردنی هەناردەکردنی سەپاندووە و پاڵپشتی بەرهەمهێنەرانی ناوخۆی کردووە بۆ کۆنترۆڵکردنی بازاڕ، هەندێکجاریش نرخی ناوخۆیی بەرزدەکاتەوە و قازانجی هەناردەکاران کەمدەکاتەوە.
- تورکیا : سیاسەتەکانی پشتیوانی حکومەتی تورکیا زیاتر لەسەر بەرزکردنەوەی هەناردەکردنە . هاندانی باج و پارەدارکردنی تایبەت یارمەتی بەرهەمهێنەرانی چیمەنتۆی تورکیای داوە لە ئاستی جیهانیدا لە ڕکابەریدا بمێننەوە، تەنانەت ئەگەر نرخی ناوخۆیی کەمێک زیاتریش بێت.
ئەنجام
نرخی چیمەنتۆ لە ژێر کاریگەری چەندین هۆکاردایە، لەوانە تێچووی وزە، کوالیتی بەرهەمهێنان، ستانداردەکان، وەرزییەتی، سیاسەتەکانی حکومەت و تەنانەت شوێنی جوگرافی . جیاوازی نێوان وڵاتانی وەک ئێران، ڕووسیا و تورکیا نیشان دەدات کە هەر بازاڕێکی چیمەنتۆ تایبەتمەندی تایبەتی خۆی هەیە، کە بەشداربووانی پیشەسازی دەبێت لەبەرچاوی بگرن.
لەم چوارچێوەیەدا پلاتفۆرمی شارمارکێت دەتوانێت باشترین ڕێنمایی بێت بۆ کۆمپانیاکان و کڕیاران. شارمارکێت پلاتفۆرمی نێودەوڵەتی حەوت زمانییە (فارسی، ئینگلیزی، ڕووسی، کوردی، عەرەبی، تورکی، و چینی) کە بۆ بەستنەوەی کۆمپانیاکان و پیشەگەرەکانی پیشەسازی لە سەرانسەری جیهان داڕێژراوە. ئەگەر لە کەرتی بیناسازی یان ئەندازیاری شارستانیت، دەتوانیت شارمارکێت بەکاربهێنیت بۆ دۆزینەوەی دابینکەری چیمەنتۆی بەناوبانگ و بەراوردکردنی نرخەکان و پەیوەندیکردن بە بەرهەمهێنەرانی وڵاتانی جیاوازەوە ڕاستەوخۆ.
بەم شێوەیە شارمارکێت وەک پردێک لە نێوان بەرهەمهێنەرانی جیهانی و بەکاربەراندا کاردەکات و دەتوانێت ڕۆڵێکی سەرەکی بگێڕێت لە یارمەتیدانی تۆ بۆ هەڵبژاردنی باشترین و ئابووریترین چیمەنتۆ بۆ پڕۆژەکانت.
