توانای بەرهەمهێنانی چیمەنتۆی ئێران و ڕۆڵی لە هەناردەکردندا
لە ئێستادا ئێران یەکێکە لە 10 گەورەترین بەرهەمهێنەری چیمەنتۆ لە جیهاندا . توانای بەرهەمهێنانی چیمەنتۆی ناوەکی وڵاتەکە بە نزیکەی ٨٨ ملیۆن تۆن لە ساڵێکدا مەزەندە دەکرێت، لە کاتێکدا بەرهەمهێنانی ڕاستەقینە لە ساڵانی ڕابردوودا- بەهۆی سنوورداربوونی وزە، کەمبوونەوەی خواستی ناوخۆیی و هەندێک کێشەی ژێرخانی- گەیشتووەتە نێوان ٦٥ بۆ ٧٠ ملیۆن تۆن لە ساڵێکدا .
بە تێکڕا ساڵانە ١٥ بۆ ٢٠ ملیۆن تۆن چیمەنتۆ و کلینکەر هەناردە دەکرێت بۆ بازاڕەکانی دەرەوە. ئەمەش ئێرانی وەک یەکێک لە سێ وڵاتی سەرەکی هەناردەکاری چیمەنتۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا جێگیر کردووە .
بازاڕەکانی هەناردەکردنی ئێران بە شێوەیەکی سەرەکی وڵاتانی دراوسێن کە خواستێکی زۆریان لەسەر چیمەنتۆ هەیە. بە پێی ڕاپۆرتە فەرمییەکانی گومرگی ئێران لە ساڵی ١٤٠٢ (٢٠٢٣/٢٤):
- عێراق کە زیاتر لە ٧ ملیۆن تۆن چیمەنتۆ و کلینکەری هاوردە کردووە، گەورەترین شوێنی هەناردەکردنی ئێران بووە.
- ئەفغانستان کە نزیکەی ٢ ملیۆن تۆن کڕیوە، لە پلەی دووەمدایە.
- کۆمارەکانی ئاسیای ناوەڕاست وەک تورکمانستان، تاجیکستان و ئۆزبەکستان بە گشتی زیاتر لە یەک ملیۆن و نیو تۆن لە ئێرانەوە هاوردە کردووە.
ئەم ژمارانە ئەوە دەردەخەن کە هەناردەکردنی چیمەنتۆ نەک هەر توخمێکی سەرەکیی بازرگانی دەرەکی ئێرانە بەڵکو ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە هاوسەنگکردنی دابینکردن و خواستی ناوخۆیی و هەروەها بەرهەمهێنانی دراوی بیانی.
عێراق: گەورەترین شوێنی هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران
بەهۆی هەلومەرجی ئابوری ناوازە و ئاوەدانکردنەوەی بەرفراوانی دوای جەنگ، عێراق لە مێژە یەکێکە لە بەکارهێنەرە سەرەکییەکانی چیمەنتۆ لە ناوچەکەدا. بە توانای بەرهەمهێنانی ناوخۆیی سنووردار، وڵاتەکە زۆربەی پێداویستییەکانی لە ڕێگەی هاوردەکردنەوە دابین دەکات.
بەهۆی درێژی سنوورێکی وشکانی و کەمی تێچووی گواستنەوە , ئێران پێگەیەکی تایبەتی هەیە لە دابینکردنی چیمەنتۆ بۆ عێراق. بەپێی ئامارە فەرمییەکانی ساڵی ١٤٠٢ (٢٠٢٣/٢٤) زیاتر لە ٧ ملیۆن تۆن چیمەنتۆ و کلینکەری ئێرانی هەناردەی عێراق کراوە. ئەم بڕە پارەیە نزیکەی لەسەدا ٤٠ی سەرجەم هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران پێکدەهێنێت .
هۆکارە سەرەکییەکانی سەرکەوتنی ئێران لە بازاڕی عێراقدا
- نزیکیی جوگرافی و ئەگەری گواستنەوەی وشکانی بە بارهەڵگر یان شەمەندەفەر.
- نرخی کێبڕکێ بە بەراورد بە تورکیا و وڵاتانی عەرەبی.
- کوالیتی قبوڵکراو —چیمەنتۆی ئێرانی لەگەڵ ستانداردەکانی عێراقدا دەگونجێت.
- گرێبەستی جێگیر لە نێوان کۆمپانیا ئێرانییەکان و کاسبکارانی عێراقی.
ئاستەنگەکانی هەناردەکردنی چیمەنتۆ بۆ عێراق
- کێبڕکێ لەگەڵ بەرهەمهێنەرانی تورکیا کە سوودمەندن لە نزیکی لە باکوری عێراق.
- گۆڕانکاری لە ڕێژەی گومرگی و سنووردارکردنی وەرزی لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بۆ پاڵپشتیکردنی بەرهەمی ناوخۆ.
- بابەتی ئەمنی و سیاسی کە هەندێک جار دەتوانێت ڕێگری لە گواستنەوە بکات.
سەرەڕای ئەم تەحەددایانە، عێراق وەک گرنگترین بازاڕی هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران دەمێنێتەوە و لەگەڵ بەردەوامی پڕۆژەکانی بیناسازی و ئاوەدانکردنەوە، پێشبینی دەکرێت ئەم هاوکارییە لە ساڵانی داهاتوودا بەردەوام بێت.
ئەفغانستان: دووەم بازاڕی سەرەکی بۆ هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران
ئەفغانستان بەهۆی کەمی بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ و خواستی زۆر لەسەر کەرەستەی بیناسازی لە ژێرخانی ژێرخان، خانووبەرە و پڕۆژەکانی ئاوەدانکردنەوەی دوای ململانێ، بازاڕێکی سەرەکییە بۆ هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران. ئەو هۆکار و دەرفەت و تەحەددایانەی کە کاریگەرییان لەسەر هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران بۆ ئەفغانستان هەیە بریتین لە:
ئامار و ئاستی هاوردەکردنی چیمەنتۆی ئێران بۆ ناو ئەفغانستان
- بەپێی ڕاپۆرتە بازرگانییەکان لە ساڵانی ڕابردوودا، نزیکەی دوو ملیۆن تۆن چیمەنتۆ و کلینکەر لە ئێرانەوە هەناردەی ئەفغانستان کراوە.
- ئەم بڕە نزیکەی 10-12% ی کۆی هەناردەی چیمەنتۆی ئێران پێکدەهێنێت.
دەرفەتەکان
- پێداویستییە بەپەلەکانی ئاوەدانکردنەوە : لەگەڵ پڕۆژەی بەرفراوانی ڕێگاوبان و کارەبا و بیناسازی کە لە ئارادایە، داواکاری ئەفغانستان بۆ کەرەستەی بیناسازی زۆرە.
- نزیکیی جوگرافی : دەروازە سنوورییە یاساییەکانی ئێران لەگەڵ ئەفغانستان وا دەکات گواستنەوەی وشکانی کاریگەر بێت لە تێچوون.
- کەمی تێچووی بەرهەمهێنانی ئێران : دەستڕاگەیشتن بە کانەکان، هێزی کار بە نرخێکی گونجاو و کورتتربوونی ماوەی کەشتیوانی بە بەراورد لەگەڵ هاوردەکردنی وڵاتانی دوور، چیمەنتۆی ئێرانی لە ڕووی ئابوورییەوە سەرنجڕاکێش دەکات بۆ ئەفغانستان.
تەحەددیاتەکان
- ژێرخانی گواستنەوەی خراپ : هەندێک لە ڕێگا وشکانییەکان لەسەر سنوور کوالیتییان نزمە، ئەمەش تێچوون و کاتەکانی گواستنەوە زیاد دەکات.
- سەقامگیری سیاسی و ئەمنی : هەڵاوسانی ئەمنی و گۆڕانکاری لە ڕێسا سنوورییەکان دەتوانێت هەناردەکردن تێکبدات.
- کێبڕکێی چیمەنتۆی گەلانی دیکە : وڵاتانی وەک تورکیا و پاکستانیش چالاکانە بازاڕی ئەفغانستان دابین دەکەن، هەندێکجار نرخێکی کێبڕکێکارتر یان مەرجەکانی گواستنەوە پێشکەش دەکەن.
- پێویستی بە کۆنترۆڵکردنی کوالیتی : کڕیارانی ئەفغانستان بەهای چیمەنتۆی بەهێز و کوالیتی بەرز کە لەگەڵ ستانداردە ئێرانییەکان یان نێودەوڵەتییەکان دەگونجێت. بوونی چیمەنتۆی ساختە یان پلە نزم دەتوانێت زیان بە متمانەی هەناردەی ئێران بگەیەنێت.
ئاسیای ناوەڕاست: شوێنێکی ستراتیژی بۆ هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران
ئاسیای ناوەڕاست ئۆزبەکستان، تورکمانستان، تاجیکستان، کازاخستان و قرغیزستان لەخۆدەگرێت. بەهۆی گەشەسەندنی بیناسازی، پڕۆژەی ژێرخانی ئابووری و لە هەندێک وڵاتدا سنوورداربوونی بەرهەمی ناوخۆیی، ناوچەکە بازاڕێکی گرنگە بۆ هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران.
ئاماری هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران بۆ ئاسیای ناوەڕاست
- بەپێی ئامارە فەرمییەکان، ئێران ساڵانە نزیکەی یەک بۆ یەک ملیۆن و نیو تۆن چیمەنتۆ و کلینکەر بۆ وڵاتانی ئاسیای ناوەڕاست هەناردە دەکات.
- تورکمانستان و تاجیکستان زۆرترین هاوردە دەکەن، بەو پێیەی توانای بەرهەمهێنانی ناوخۆیان سنووردارە.
- پشکی هەناردەکردنی چیمەنتۆی ئێران بۆ ئاسیای ناوەڕاست بە نزیکەی لەسەدا ٥ بۆ ٧ی کۆی هەناردەی نیشتمانی مەزەندە دەکرێت .
دەرفەتەکان
- پێگەی جوگرافی : ئێران لە ڕێگەی سنوورەکانی باکووری ڕۆژهەڵاتی و دەریای خەزەرەوە دەستی بە باشی بگات بەم ناوچەیە.
- گەشەسەندنی شارنشینی و پڕۆژەکانی بیناسازی : پەرەپێدانی ژێرخانی، بیناسازی ڕێگاوبان، وێستگەی کارەبا، و بەرزاییە بەرزەکان لە ئاسیای ناوەڕاست پاڵیان بە خواستی چیمەنتۆوە ناوە.
- سوودەکانی نرخ و کوالیتی : بە بەراورد لەگەڵ ڕکابەرەکانی وەک چین و تورکیا، چیمەنتۆی ئێران نرخێکی کێبڕکێکارترە.
تەحەددیاتەکان
- کێشەکانی گواستنەوە : سنووردارکردنی هێڵەکانی شەمەندەفەر و تێچووی زۆری ترانزێت بەو مانایەیە کە گواستنەوەی چیمەنتۆ بۆ ئاسیای ناوەڕاست گرانە.
- کێبڕکێی ناوچەیی : تورکیا و کازاخستان و چین لە بازاڕدا چالاکن و لەگەڵ وەبەرهێنانی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی پشتبەستنی وڵاتانی ناوچەکە بە هاوردەکردن کەم دەبێتەوە.
- ڕێساکانی بازرگانی : هەندێک وڵات باجی بەرزی هاوردەکردن دەسەپێنن بۆ پاراستنی بەرهەمی ناوخۆیی.
ئەنجام
هەناردەی چیمەنتۆی ئێران بۆ عێراق، ئەفغانستان و ئاسیای ناوەڕاست ئەوە نیشان دەدات کە ئەم سێ ناوچەیە نەک هەر بازاڕی ئامانجی سەرەکین، بەڵکو ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لە سەقامگیری پیشەسازی چیمەنتۆی ئێران. لەگەڵ قەبارەی هاوردەکردنی زۆری عێراق، پێویستییە بەپەلەی ئاوەدانکردنەوەی ئەفغانستان و هەلی گەشەسەندنی درێژخایەنی ئاسیای ناوەڕاست، ئەمانە سێ پایەی بازرگانی چیمەنتۆی ئێرانن.
بەڵام ئێران بۆ پاراستن و فراوانکردنی پشکی بازاڕی خۆی، پێویستە سەرنجی لەسەر چەند بوارێکی سەرەکی بێت:
- وەبەرهێنان لە ژێرخانی گواستنەوە - بە تایبەت هێڵی ئاسن و تێرمیناڵەکانی هەناردەکردن.
- باشترکردنی کوالێتی چیمەنتۆ و پاکەتکردن بۆ ڕکابەریکردن لەگەڵ براندە بیانییەکان.
- واژۆکردنی گرێبەستی جێگیر و حکومی لەگەڵ وڵاتانی مەبەست بۆ دەستەبەرکردنی بازاڕە درێژخایەنەکان.
- هەمەچەشنکردنی بازاڕەکان و چوونە ناو وڵاتە نوێیەکان شانبەشانی وڵاتانی تەقلیدی.
ئەگەر ئەم هەنگاوانە بە شێوەیەکی دروست بگیرێتەبەر، چیمەنتۆی ئێران دەتوانێت بەردەوام بێت لە یەکێک لە بەرهەمە پێشەنگەکانی هەناردەکردنی غەیرە نەوتی وڵات.
